Sách mới: Nhận diện đầy đủ và nhân văn hơn về thảm họa nạn đói năm 1945

30/07/2025 09:00 GMT+7 | Văn hoá

Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật vừa phát hành cuốn sách “Sự thật về nạn đói năm 1945 (qua tư liệu và ký ức lịch sử)” của nhà sử học Nguyễn Quang Ân.

Hơn 80 năm đã trôi qua nhưng ký ức về nạn đói năm 1945 - thảm họa khiến hơn hai triệu người Việt Nam thiệt mạng, vẫn còn nguyên nỗi ám ảnh. Tại Hà Nội, mỗi ngày xe bò đi thu xác chết; ở các tỉnh như Thái Bình, Nam Định, Hà Nam, cảnh người chết la liệt ven đường, trẻ con bới rác tìm ăn, mùi xác người chết phân hủy bốc lên nồng nặc, người sống không có sức chôn người chết...

Với cách tiếp cận sử liệu kết hợp điều tra thực địa, cuốn sách là kết quả của hơn 30 năm khảo cứu của tác giả cùng các cộng sự ở nhiều tỉnh, thành phố.

Sách mới: Nhận diện đầy đủ và nhân văn hơn về thảm họa nạn đói năm 1945 - Ảnh 1.

Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật vừa phát hành cuốn sách “Sự thật về nạn đói năm 1945 (qua tư liệu và ký ức lịch sử)” của nhà sử học Nguyễn Quang Ân. Ảnh: Hanoimoi.vn

Tác phẩm được chia thành 4 phần, mỗi phần là một lát cắt lịch sử, giúp độc giả tiếp cận thảm họa, không chỉ qua dữ kiện, mà còn qua góc nhìn của những con người từng sống trong hoàn cảnh tận cùng đói khổ.

Phần thứ nhất trình bày các tài liệu đương thời sống động của sự kiện nạn đói năm Ất Dậu, giúp người đọc hình dung toàn cảnh xã hội Việt Nam năm 1945, giai đoạn cuối của Chiến tranh thế giới thứ Hai, khi phát xít Nhật thay thế thực dân Pháp trong bộ máy thống trị nhưng vẫn tiếp tục chính sách bóc lột thô bạo.

Cùng với thiên tai, mất mùa ở nhiều tỉnh đồng bằng Bắc Bộ, các chính sách vơ vét thóc gạo, cưỡng ép trồng đay và cắt đứt tuyến vận tải lương thực đã tạo nên thảm cảnh chết đói hàng loạt. Các tư liệu báo chí của Việt Minh và Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thời kỳ đầu, các tờ báo như Dân tộc, Lao động, Cứu quốc, Cờ giải phóng… không chỉ phản ánh thực trạng đói khát mà còn thể hiện vai trò của các tổ chức cách mạng trong việc vận động nhân dân cứu đói, tương trợ lẫn nhau và kêu gọi chia sẻ trong cộng đồng. Tinh thần đoàn kết, tình nghĩa đồng bào trong lúc hoạn nạn được tái hiện rõ nét qua các phong trào “hũ gạo cứu đói”, “mỗi người nhường một bữa ăn”.

Những tư liệu này không chỉ có giá trị lịch sử, mà còn là minh chứng cho sức mạnh của lòng nhân ái dân tộc trong những thời khắc đen tối nhất.

Phần thứ hai tập hợp các tài liệu được viết sau nạn đói, bao gồm những nghiên cứu tiêu biểu của các nhà sử học tên tuổi như Trần Huy Liệu, Trần Văn Giàu và những hồi ký đậm chất tư liệu của nhà văn Tô Hoài, của nhà giáo Lưu Văn Lăng, của sử gia địa phương Lê Xuân Quang...

Sách mới: Nhận diện đầy đủ và nhân văn hơn về thảm họa nạn đói năm 1945 - Ảnh 2.

Nạn đói năm Ất Dậu 1945. Nguồn: Báo Tuổi trẻ

Trong ký ức của họ, hình ảnh về những người lang thang đi tìm miếng ăn trên các nẻo đường, những xác người chết đói… đã trở thành nỗi ám ảnh suốt đời. Ở nhiều làng quê, số người chết lên đến nửa dân số trong một thời gian ngắn. Các ghi chép này giúp người đọc nhận diện một cách đầy đủ và nhân văn hơn về thảm họa của nạn đói năm 1945.

Phần thứ ba là phần đặc biệt nhất của cuốn sách, giới thiệu kết quả điều tra thực địa của chính tác giả và các cộng sự tại 19 điểm thuộc 8 tỉnh, nơi nạn đói hoành hành dữ dội nhất. Qua hàng trăm cuộc phỏng vấn nhân chứng lịch sử, cuốn sách cung cấp một nguồn dữ liệu định lượng quý hiếm, dựng lại tương đối chính xác mức độ tổn thất, hậu quả và phản ứng của cộng đồng trước cơn đói. Có xã ở Thái Bình mỗi ngày có hàng chục người chết, phần lớn là người già và trẻ em.

Phần thứ tư là các hoạt động điều tra, nghiên cứu, hợp tác quốc tế và truyền thông về nạn đói năm 1945 của các nhà sử học, nhà báo Việt Nam và Nhật Bản.

Theo thông tin từ nhà xuất bản, điểm đáng quý của cuốn sách nằm ở chỗ nó không chỉ dừng lại ở việc liệt kê tư liệu hay tái dựng một bi kịch lịch sử, mà còn thể hiện rõ thông điệp nhân văn sâu sắc: Lịch sử không phải để oán trách quá khứ mà để hiểu rõ nguyên nhân, bài học và trách nhiệm với hiện tại và tương lai.

Nạn đói năm 1945 là hệ quả của chiến tranh, của chế độ thống trị tàn bạo và  thiên tai. Nhưng, cũng chính trong cơn đói ấy, tình người đã sáng lên, lòng yêu nước được hun đúc, góp phần trực tiếp vào sự thành công của Cách mạng Tháng Tám năm 1945.

XEM THÊM TIN TỨC VĂN HÓA TẠI ĐÂY

TTXVN

Tags:
Cùng chuyên mục
Xem theo ngày
Đọc thêm